Op basis van het momenteel van toepassing zijnde grondbeleid (2013) hanteert de gemeente een facilitair grondbeleid. Dat wil zeggen dat de gemeente pas nieuwe gronden zelf gaat ontwikkelen als de markt maatschappelijke gewenste ontwikkelingen niet kan of wil opnemen. Dit beleid is gestoeld op de overtuiging dat de risico's van gebiedsontwikkeling zoveel mogelijk bij de markt moeten liggen. Dit besef is gegroeid in de economische crisis van de jaren 2008 – 2014.
Anno 2022 is de situatie sterk veranderd. Gewerkt wordt aan een grondbeleid dat minder sterk gestuurd wordt door de conjunctuur van het moment. Dit grondbeleid noemen we situationeel of dynamisch. De gemeente gaat op basis van een afwegingskader bepalen met welke houding en met welke gemeentelijke rol de maatschappelijke opgave het beste is gediend. Dat kan zijn passief faciliterend, proactief faciliterend of actief.
Het grondbeleid is daarbij een middel dat niet alleen inzetbaar is bij de vraag of we als gemeente een grondpositie willen innemen, maar ziet ook toe op de gemeentelijke houding en rol bij initiatieven van andere grondeigenaren. De raad is in 2021 geconsulteerd op deze principes van het nieuwe grondbeleid. In 2022 is de nota zelf verder uitgewerkt zodat deze in 2023 kan worden aangeboden aan de raad.
De groei van de gemeentelijke opgaven waarin een ruimtelijke vraag (dus grondbeslag) uit voortkomt maakt het ook noodzakelijk projecten in programmatische en financiële zin in hun samenhang te bezien. Gemeentelijk kostenverhaal voor de gemeentelijke investeringsprojecten is daarbij een belangrijk uitgangspunten. Daar waar van deze samenhang sprake is organiseren we een gebiedsgerichte aanpak in de integrale gebiedsontwikkelingen.
Grondbeleid
De afgelopen jaren is de gemeente behoedzaam omgegaan met de exploitatie van gronden voor woningbouw en de ontwikkeling van bedrijfsruimten. Daardoor heeft de gemeente risico’s kunnen beheersen en grondprijzen reëel gewaardeerd.
Met andere partijen werkt de gemeente aan het optimaliseren van het woningaanbod in Deventer. De gemeentelijke voorraad bouwgrond voor bedrijventerreinen en woningbouw is afgenomen. Daardoor neemt de gemeentelijke afhankelijkheid van particuliere grondeigenaren voor het realiseren van de ruimtelijke opgave toe.
Verkoop woningbouwgronden verloopt snel
In2022 bleef een grote vraag naar nieuwe woningen bestaan. Landelijk staat de woningmarkt onder druk als gevolg van stijgende prijzen, tekort aan personeel en de stikstofproblematiek. Desondanks is de markt voor Deventer goed te noemen. Neemt niet weg dat genoemde omstandigheden effect hebben op de grondexploitaties van de woningbouwlocaties.
Fase 1 van Steenbrugge is zo goed als voltooid, de verkoop van gronden in fase 2 is gestart. In het zuidelijk plandeel van Eikendal worden de laatste kavels verkocht en ook de verkoop van de grotere kavels in Eikendal Noord verloopt goed, zij het dat in dit dure segment wel de effecten van de veranderende marktomstandigheden zichtbaar worden. In de Tuinen van Zandweerd zijn alle gronden, op een appartementencomplex na, verkocht.
Alle overige gemeentegronden die geschikt zijn voor woningbouw zijn inmiddels in voorbereiding genomen. Dit zijn onder meer de gronden aan de van Heetenstraat, Oranjekwartier, Shita/speeltuinlocatie, Bathmense Enk 2e fase, Hagenvoorde en Wittenstein. Ook voor de locaties Havenkwartier en Sluiskwartier ligt de focus inmiddels sterk op het realiseren van de woningbouw.
Verkoop nieuwe bedrijfskavels verloopt goed
De vraag naar bedrijfskavels in Deventer blijft groot. Het oostelijk plandeel van het A1 Bedrijvenpark is nagenoeg verkocht. Het eerste gebouw in het westelijke plandeel is in aanbouw en aanvullende kavels zijn in de verkoop. Voor de uitgifte van deze kavels zijn door de gemeente criteria geformuleerd. Enige zorg bestaat over de elektriciteitsvoorziening voor de nieuwe kavels. De overige bedrijfskavels op het Gasfabriekterrein en aan de Looweg in Bathmen zijn nagenoeg verkocht of in optie uitgegeven. Tevens zijn de gronden in de sport- en leisurestrook langs de Holterweg verkocht. In de Stadsas resteert slechts een kleine strook naast het politiekantoor (Driehoek Snippeling). Mogelijk wordt deze kavel niet uitgegeven vanwege een mogelijke vestiging van een onderwijsinstelling. Hiervoor loopt momenteel nog een onderzoek.
Wisselende planresultaten, maar wel vrijval verliesvoorzieningen
De grondexploitaties zijn ten behoeve van het opstellen van de jaarrekening 2022 geactualiseerd. De geprognosticeerde resultaten van de grondexploitaties zijn per saldo met €545.000 verslechterd. Het resultaat van de verlieslatende grondexploitaties verslechterd met €302.000, het resultaat van de winstgevende grondexploitaties verslechterd met €243.000. Daarbij wordt opgemerkt dat het positieve resultaat van de Tuinen van Zandweerd sterk verslechtert als gevolg van het mogelijk afblazen van een incidentele (belangrijke) verkoop. In 2022 zijn drie grondexploitaties afgesloten. Onder “Resultaten Grondexploitaties” wordt nadere toelichting gegeven over de resultaten van de grondexploitaties over 2022.
Toename risicoprofiel ten laste van gemeentelijk weerstandsvermogen
Het totale risicoprofiel van de grondexploitaties is ten opzichte van de jaarrekening 2021 van €7,2 miljoen tot €9 miljoen toegenomen. Dit is een toename van €1,8 miljoen. De oorzaak van de toename zit vooral in de bijzondere marktomstandigheden. De getaxeerde opbrengsten zijn naar boven bijgesteld, maar brengen in de huidige markt wel een hogere mate van onzekerheid met zich mee. Dat is sterk zichtbaar in het A1 Bedrijvenpark. In de Tuinen van Zandweerd speelt dit risico ook, maar is door specifieke omstandigheden het risico van mindere grondopbrengsten al verwerkt in het planresultaat.
Overige gronden en panden
Voor de gronden en panden die in voorbereiding zijn, maar nog buiten de grondexploitaties vallen, is een voorziening ingesteld. Voor de gronden Hagenvoorde, van Heetenstraat, Hoge Veld Okkenbroek en Wittenstein is een voorbereidingskrediet beschikbaar gesteld.
Per 31-12-2022 zijn uit afgesloten complexen enkel nog gronden op de locaties Driehoek Snippeling en Bathmense Enk II in bezit. Alle overige gronden van afgesloten grondexploitaties zijn verkocht. De waardebepaling is in beide gevallen hoger dan de boekwaarde waardoor geen bijstelling noodzakelijk is.
De voorziening afgesloten complexen bevat nog te maken kosten (na afsluiting van de grondexploitatie) voor 11 grondexploitaties. Voor één van deze complexen; Rielerkolk zijn alle werkzaamheden afgerond. Het restant van de voorziening ad €53.276 valt vrij. Voor de overige locaties is de benodigde voorziening opnieuw bepaald. Per saldo is de totaal benodigde voorziening €158.573 hoger. Dit bedrag wordt geput uit de egalisatiereserve weerstandsvermogen.
Gelijktijdig met deze jaarrekening verschijnt ook het Meerjarenperspectief grondzaken (MPG 2023). Met deze beschrijving van lopende zaken en toekomstperspectieven kan de paragraaf grondbeleid compacter blijven. Belangrijke en/of tussentijdse ontwikkelingen worden hier vermeld.
Het grondbeleid heeft invloed op en samenhang met de uitvoering van de programma’s zoals Ruimtelijke ontwikkeling, Milieu en Economie, Kunst en Cultuur. De beschikbaarheid van gronden en gebouwen zijn immers belangrijk voor diverse maatschappelijke activiteiten. Dat maakt grondbeleid één van de instrumenten die de gemeente kan inzetten bij het stimuleren dan wel faciliteren van die activiteiten binnen haar grondgebied.
Een belangrijk thema is een evenwichtige ontwikkeling van Deventer. Ontwikkelingen in onder andere demografie, economie, technologie en duurzaamheid leiden tot verandering in de ruimtevraag. Uitgaande van het grondbeleid als ondersteunend instrument stellen we ons in dit kader de vraag hoe we een bijdrage kunnen leveren aan de daarbij behorende opgaven en ambities. Anders geformuleerd: hoe kunnen we een bijdrage leveren aan de waardecreatie, in coöperatie met onze inwoners, ondernemers en andere partners?
De kern van waardecreatie is het centraal stellen van het maatschappelijke effect van een gebiedsontwikkeling. Dat gebeurt vanuit een breed perspectief. Bijvoorbeeld of een gebiedsontwikkeling bijdraagt aan een gezonde leefomgeving of aan meer werkgelegenheid. Dit maatschappelijk effect wegen we af tegen de financiële investering en risico’s in een gebiedsontwikkeling.
Daarbij opereren we situationeel, dat wil zeggen de gemeentelijke rol van geval tot geval beoordelend en inspelend op de situatie. Wij nemen deel of regisseren in netwerkverbanden, stimuleren en faciliteren marktpartijen en laten los wanneer particuliere initiatieven de overheid niet nodig hebben.
Wanneer (niet-)commerciële partijen een ontwikkeling, die wij noodzakelijk vinden, niet oppakken of onvoldoende waardecreatie oplevert, gaan wij zelf actief of in samenwerking met derden gronden en panden (strategisch) aankopen, ontwikkelen, verkopen of beheren.
We zien daarin een verschil tussen het bezit van grond en het ontwikkelen van grond. Het in bezit hebben van strategische gronden leidt niet automatisch tot het ontwikkelen van deze gronden. Het ontwikkelen wordt afgewogen tegen financiële investeringen en de mogelijke risico’s. Via het bezit en de verkoop van grond is het mogelijk om afspraken te maken over waardecreatie die verder gaat dan hetgeen publiekrechtelijk mogelijk is. Gedacht wordt aan het stellen van duurzaamheidseisen of -voorzieningen bij de verkoop van grond (bijvoorbeeld Wittenstein of Shita) of het haalbaar maken van initiatieven uit de markt door inzet van het instrument “erfpacht” (A1 Bedrijvenpark, truckparking of Westfalenstraat).
We werken verder aan de lopende grondexploitaties. Gronden en panden die om strategische redenen wel in gemeentelijk bezit blijven maar nog niet onmiddellijk nodig zijn voor een ontwikkeling, zijn als pauzelandschappen beschikbaar voor tijdelijke functies.
Onderstaande tabel toont de resultaten:
(bedragen x €1) | |||
---|---|---|---|
Grondexploitaties | Verwacht eindresultaat (contante waarde) | Verschil | |
31-12-2022 | 31-12-2021 | ||
A1 Bedrijvenpark | -19.431.297 | -21.704.424 | 2.273.127 |
Bedrijventerrein Lettele | 0 | -592.288 | 592.288 |
Bedrijventerrein Looweg | 0 | -42.060 | 42.060 |
Centrumplan Bathmen | -696.787 | -647.781 | -49.006 |
Cluster Havenkwartier | -7.712.102 | -6.564.609 | -1.147.493 |
Cluster Stadsentree | -500.063 | -589.449 | 89.386 |
Eikendal | 1.544.969 | 1.503.910 | 41.059 |
Holterwegzone | 0 | 1.453 | -1.453 |
Sluiskwartier | -2.251.090 | -2.087.453 | -163.637 |
Steenbrugge | 5.947.268 | 4.589.668 | 1.357.600 |
Tuinen van Zandweerd | 415.345 | 2.055.385 | -1.640.040 |
Westfalenstraat | -1.599.037 | -55.702 | -1.543.335 |
Wijtenhorst Douweler Leide | -3.213.532 | -3.077.528 | -136.004 |
Winkelcentrum Keizerslanden | -4.408.287 | -4.221.502 | -186.785 |
Shita locatie | -72.715 | 0 | -72.715 |
Totaal | -31.977.328 | -31.432.380 | -544.948 |
Waarvan verlieslatend | -39.884.910 | -39.582.796 | -302.114 |
Waarvan winstgevend | 7.907.582 | 8.150.416 | -242.834 |
De tabel toont voor iedere grondexploitatie het verwachte eindresultaat, op basis van de meest aannemelijke schatting van toekomstige inkomsten. Het totaalbeeld laat een verslechtering van €545.000 zien ten opzichte van de jaarrekening 2021. De grootste mutaties hebben plaatsgevonden in het A1 Bedrijvenpark, de Tuinen van Zandweerd, Westfalenstraat en cluster Havenkwartier.
Risico's
(bedragen x €1) | |||
---|---|---|---|
Risico's | Jaarrekening 2022 | Jaarrekening 2021 | Verschil |
Verlieslatend | |||
Wijtenhorst en Douweler Leide | 735.500 | 250.000 | 485.500 |
Sluiskwartier | 1.675.000 | 1.115.000 | 560.000 |
Roelandflat/WC Keizerslanden | 100.000 | 100.000 | 0 |
A1 Bedrijvenpark | 2.991.575 | 1.955.000 | 1.036.575 |
Centrumplan Bathmen | 0 | 0 | 0 |
Shita locatie | 325.250 | 0 | 325.250 |
Tuinen van Zandweerd | 197.000 | 145.000 | 52.000 |
Cluster Westfalenstraat | 237.000 | 346.380 | -109.380 |
Cluster Havenkwartier | 528.750 | 712.500 | -183.750 |
Cluster Stadsentree | 50.000 | 98.750 | -48.750 |
Teugseweg | 250.000 | 250.000 | 0 |
Totaal verlieslatend | 7.090.075 | 4.972.630 | 2.117.445 |
Winstgevend | |||
Eikendal | 340.000 | 225.000 | 115.000 |
Steenbrugge | 1.550.000 | 1.804.500 | -254.500 |
Totaal winstgevend | 1.890.000 | 2.029.500 | -139.500 |
Afgesloten | |||
Bedrijventerrein Looweg Bathmen | 0 | 100.000 | -100.000 |
Leisurestrip Holterweg | 0 | 0 | 0 |
Bedrijventerrein Lettele | 0 | 50.000 | -50.000 |
Totaal afgesloten | 0 | 150.000 | -150.000 |
Eindtotaal | 8.980.075 | 7.152.130 | -1.827.945 |
Het totale risicoprofiel van de grondexploitaties is ten opzichte van de jaarrekening 2021 toegenomen van €7,2 miljoen tot €9 miljoen. Dit is een toename van €1,8 miljoen. De oorzaak van de toename zit vooral in de bijzondere marktomstandigheden. De getaxeerde opbrengsten zijn naar boven bijgesteld, maar brengen in de huidige markt wel een hogere mate van onzekerheid met zich mee. Dat is sterk zichtbaar in het A1 Bedrijvenpark. In Tuinen van Zandweerd speelt dit risico ook, maar is door specifieke omstandigheden het risico van mindere grondopbrengsten al verwerkt in het planresultaat.
Toelichting
- De verbetering van het planresultaat van het A1 Bedrijvenpark is bijna volledig toe te schrijven aan de hoger getaxeerde uitgifteprijzen. In de systematiek van de waardering van de grondexploitaties worden de onafhankelijk, extern, getaxeerde waarden in beginsel als uitgangspunt gehanteerd. In de visie van de projectorganisatie zijn deze erg hoog getaxeerd, stevig hoger dan tot heden kon worden gerealiseerd. Om die reden is er een nieuw risico van €930.000 berekend. Er worden ook risico’s gezien op vertraging van de uitgifte, naast marktomstandigheden ook veroorzaakt door niet toekennen van (electra)vermogen vanwege congestie bij Tennet. Dat is berekend op netto €1,35 miljoen, uitgaande van een vertraging van 3 jaar.
- De verhoging van het risicoprofiel voor Wijtenhorst houdt verband met het risico dat de driehoek Kolkmansweg niet tot ontwikkeling kan worden gebracht. Voorts levert het bestemmingsplan voor de manegelocatie ook een afbreukrisico op.
- In het Havenkwartier staan we voor de opgave tot het formuleren van een nieuwe uitvraag ObjectX. Daarin worden hogere kosten voorzien verband houdende met de vertraagde uitgifte, het opknappen van de kade en de renovatie van de transportband. Tegelijkertijd leidt dit ook tot een hogere grondopbrengst. Stijging van zowel de civiele kosten als de plankosten speelt daarnaast een belangrijke rol bij de afname van het planresultaat.
- In Steenbrugge stijgen de civieltechnische kosten en drukken ook de nieuwe parameters voor kosten, opbrengsten en rente het planresultaat. Maar door de hoger getaxeerde opbrengsten wordt wel een toename van het resultaat van €1,64 miljoen berekend.
- De grondexploitatie van Tuinen van Zandweerd is €1,64 miljoen ongunstiger geworden. Belangrijke oorzaak hiervan is de onzekerheid over het doorgaan van de verkoop van de grond onder het appartementengebouw. De gemeente overweegt om flexwoningen in het aansluitende gebied te realiseren. Deze onzekerheid in relatie met het hoge marktsegment zorgt voor onzekerheid bij de ontwikkelende partij. Dit zal door de economische situatie en de mogelijk lagere kwaliteit van de omgeving leiden tot een lagere grondopbrengst. Een andere reden voor de daling zijn de prijsstijgingen in het civiele werk en een overschrijding op plankosten.
- Het verhoging van het risicoprofiel voor het Sluiskwartier houdt verband met de verslechterde economie en de hoge opbrengsten die zijn geraamd binnen het project, alsook de kwaliteit van de uitkomende grond die slechter is dan waar op basis van de raming is uitgegaan.
- Over 2022 zijn drie grondexploitaties afgesloten, waarvan nagenoeg alle werkzaamheden zijn afgerond. In het resultaat van de afsluiting zijn ook meegenomen de nog te maken kosten en ontvangen opbrengsten voor de afrondende werkzaamheden. In onderstaande tabel worden deze getoond:
(bedragen x €1) | |||
---|---|---|---|
Afgesloten (contante waarde - eindwaarde) | 31-12-2022 | 31-12-2021 | Verschil |
Bedrijventerrein Looweg Bathmen | 40.920 | -42.060 | 82.980 |
Leisurestrip Holterweg | 44.399 | 1.453 | 42.946 |
Bedrijventerrein Lettele | -589.196 | -592.288 | 3.092 |
Totaal afgesloten | -503.877 | -632.895 | 129.018 |
Het bedrijventerrein Lettele sluit met een verlies. Dat verlies (€589.000) is gedekt door de verliesvoorziening. De verliesvoorziening voor Looweg en Leisurestrip Holterweg vallen vrij. Het totaalresultaat op de afgesloten complexen komt ten gunste van de egalisatiereserve weerstandsvermogen