Huidige liquiditeits- en rentepositie

De gemeente beschikt over voldoende liquide middelen en een stabiele toegang tot financiering. De rentelasten van de leningportefeuille nemen gestaag af, met name bij het aflopen van langlopende leningen die in een verder verleden tegen hoge rentes zijn afgesloten. Er is veel onzekerheid over de rentestand van nieuwe leningen, zie daarvoor de rentevisie. De risico's voor de totale rentelasten zijn beperkt door de beperkte financieringsbehoefte, deze bevinden zich binnen de wettelijke normen.

Financieringsstrategie

Gegeven de doelstellingen van het Treasurystatuut worden alleen nieuwe langlopende leningen aangetrokken als er een concrete financieringsbehoefte is. Dit wordt gedurende het jaar gemonitord. Tijdelijke financieringsbehoefte wordt opgevangen met de rekening-courant ter hoogte van €28 miljoen en de mogelijkheid kort lopende leningen af te sluiten.

Rentevisie

In 2022 is de marktrente gestegen van een negatieve rente aan het begin tot ruim 3% aan het eind van het jaar. Een aantal ontwikkelingen ligt hieraan ten grondslag:

• De inflatie liep eind 2021 op als gevolg van een overspannen goederenmarkt waar tekorten in grondstoffen en halffabricaten die ontstonden door coronamaatregelen en handelsbeperkingen. Op dat moment werd dit als een tijdelijk probleem gezien, en reageerde de geldmarkten nog niet met renteverhogingen. Dit veranderde na de inval in Oekraïne en de verdere stijging in de prijzen van energie en landbouwproducten,. De inflatie steeg verder, voorspellingen over de economische groei werden negatiever en de rente ging stijgen. In de zomer was de rente voor een 10 jarige lening gestegen naar 2%.
• De reactie van de centrale bank (ECB) was een verdere verkrapping van de geldmarkt. De beleidsrente is in een viertal stappen verhoogd in 2022, en ook in 2023 zet de ECB dit beleid voort.
• De inflatie is sinds eind 2022 weer gedaald, wat vooral te danken was aan de relatieve rust op de energiemarkten.Maar de voorspellingen over de kerninflatie – exclusief volatiele energie- en voedselprijzen – vertonen nog steeds een opwaartse trend.
• De kapitaalmarkt lijkt (nog) te vertrouwen in het (op termijn) behalen van de 2% doelstelling van de ECB, de rente weerspiegelt niet een blijvend hoge inflatie. Het risico op hogere rentestanden is echter reëel.  
• De rente voor een 10 en 20 jaar lineaire lening voor gemeenten bedraagt respectievelijk 3,3% en 3,2% (maart 2023). In de raming van de rentelasten voor nieuwe leningen zijn we in de begroting 2023 uitgegaan van 3,3%.

Langlopende geldleningen (> 1 jaar)

Onderstaande tabel toont een overzicht van de langlopende schulden. In 2022 is de omvang van de leningenportefeuille afgenomen als gevolg van contractuele aflossingen. Omdat deze aflossingen konden worden betaald vanuit de bestaande liquiditeiten, is geen nieuwe financiering aangetrokken.

Kortlopende schulden (< 1 jaar)

De gemeente heeft in 2022 geen kortlopende bankleningen afgesloten. Er is beperkt gebruik gemaakt van het rekening-courant krediet op de betaalrekeningen, gebruikt om schommelingen in het rekeningsaldo op te vangen. Het rekeningsaldo van de rekeningen, inclusief het saldo schatkistbankieren, was het gehele jaar positief.

Samenstelling bestaande leningenportefeuille

Onderstaande tabel toont een overzicht van de leningen die zijn verstrekt in het kader van de publieke taak. Door contractuele aflossingen neemt het saldo van de openstaande leningen ieder jaar af. Nieuwe leningen kunnen met instemming van de gemeenteraad worden verstrekt op het moment dat een financieringsverzoek aan de orde is. Nieuwe aanvragen worden getoetst met inachtneming van de door de raad vastgestelde beleidsnota 'Verlenen van garanties en verstrekken van geldleningen' uit 2020.

Het totaalbedrag aan verstrekte leningen is in 2022 met €1,1 miljoen afgenomen door reguliere aflossingen. Daarnaast wordt het verschil met de begroting verklaard door de leningen aan de NV Maatschappelijk Vastgoed die vanaf begin 2022 niet meer meetellen als verstrekte leningen.

Onderstaande tabel toont een overzicht van het uitstaand saldo per tegenpartij per 31-12-2022.

Interne doorberekening van de rente

Het financieringsbeleid van de gemeente gaat uit van integrale financiering. Uitgangspunt is dat het taakveld Treasury een neutraal renteresultaat kent, wat bereikt wordt door de rentelasten van de gemeente door te belasten aan de gemeentelijke investeringen op de diverse programma’s.
De rente die voor deze doorberekening wordt gebruikt, is de omslagrente. De omslagrente wordt gebruikt voor de berekening van de kapitaallasten van activa en de rentetoerekening aan grondexploitaties. Bij de bepaling van de rentelasten worden niet alleen de externe rentelasten meegenomen, maar ook de rentebaten op verstrekte leningen en de interne rentetoerekening aan reserves en voorzieningen.

Rente grondexploitaties

De toerekening van rente aan grondexploitaties vindt altijd op basis van de gerealiseerde rentelasten plaats. Onderstaande tabel toont de berekening van het rentepercentage zoals dat aan de grondexploitaties in 2022 is doorbelast. Met 2,2% is dit percentage lager dan de 2,3% waar in de primaire begroting mee is gerekend. Het verschil komt voort uit de lagere rentelasten en het hogere eigen vermogen van de gemeente. De begroting is daarop in de loop van 2022 gewijzigd waardoor dit bij de jaarrekening niet meer leidt tot een verschil in het renteresultaat.

Renteresultaat

Onderstaande tabel toont het renteresultaat voor 2022 zoals primair begroot en uiteindelijk gerealiseerd. De getoonde verschillen komen voort uit afwijkingen in de externe rentelasten en -baten en de omvang van de balansposities waaraan de omslagrente wordt doorberekend. Het relatief grote verschil in rentemarge op verstrekte leningen is een gevolg van het vervallen van de leningen aan NV Maatschappelijk Vastgoed. Het renteresultaat bij de vierde kwartaalrapportage is gelijk aan die van de jaarrekening, waardoor er geen voor- of nadeel in het rekeningresultaat resulteert.

De gehanteerde algemene omslagrente voor 2022 is bij de begroting vastgesteld op 2,2%. Bij het opstellen van de jaarrekening wordt nagegaan of de afwijking tussen de vooraf bepaalde omslagrente en de daadwerkelijke gemiddelde rentelasten meer dan 25% bedraagt. In dat geval vindt correctie plaats. Gezien de beperkte omvang van het renteresultaat is dat niet nodig geweest. Renteresultaten worden verrekend met de generieke weerstandsreserve.

lnleiding

De belangrijkste risico’s van het geldbeheer zijn renterisico, liquiditeitsrisico en kredietrisico. Deze paragraaf beschrijft de wijze waarop de gemeente Deventer met deze risico's omgaat en welke normen hierbij gelden.

Renterisico op langlopende financiering

Stijgende rente op de kapitaalmarkt kan leiden tot hogere rentelasten dan is begroot. Dit treedt op bij herfinanciering van aflopende leningen waarbij het verschil tussen de oude en nieuwe rente tot hogere rentelasten kan leiden. Ook een hogere totale schuld zal tot hogere rentelasten leiden. De renterisico’s op de langlopende financieringsmiddelen worden ingekaderd door de renterisiconorm. Deze (wettelijke) norm bepaald dat de renterisico’s van renteherziening en herfinanciering niet hoger mag zijn dan 20% van de totale lasten op de begroting. Het doel van de renterisiconorm is het spreiden van de renterisico’s van de leningenportefeuille waardoor een verandering in de rente vertraagd doorwerkt in de rentelasten van de gemeente. Om hieraan te voldoen, wordt bij de keuze voor looptijd van de lening rekening gehouden met een goede spreiding van de aflossingen over de jaren. De onderstaande tabel maakt inzichtelijk dat in 2022 geen overschrijding heeft plaatsgevonden van deze norm.

Renterisico op kortlopende financiering

Bij financiering met kortlopende contracten is er onzekerheid over de toekomstige rentelasten. Deventer gebruikt kortlopende financiering daarom alleen om schommelingen in de liquiditeitspositie op te vangen en niet voor het financieren van langlopende investeringen. Ook wettelijk is het gebruik van kortlopende leningen beperkt. De kasgeldlimiet beperkt de toelaatbare omvang van de netto vlottende schuld tot 8,4% van de begrote lasten.

De gemeente heeft een maximaal rekening-courant krediet van €28 miljoen om schommelingen in de beschikbare liquiditeit op te vangen. Hiermee blijft de gemeente binnen de kasgeldlimiet van €31 miljoen. Onderstaande tabel maakt inzichtelijk dat dit in 2022 ook daadwerkelijk het geval is geweest. Overschrijding van de kasgeldlimiet heeft formele consequenties wanneer dit langere tijd aanhoudt. De provincie dient als toezichthouder op de hoogte te worden gebracht wanneer er in drie opeenvolgende kwartalen sprake is van een overschrijding.

Liquiditeitsrisico

Liquiditeitsrisico is de situatie dat de gemeente niet aan haar financiële verplichtingen kan voldoen door een tekort aan liquide middelen. Dit risico wordt beheerst door een buffer aan te houden op de rekening-courant. Daarnaast worden Door overtollige liquide middelen aangehouden bij het Rijk (het verplichte schatkistbankieren) waardoor versnippering van geld op verschillende kas- en banksaldi is beperkt. Tot slot is er goede en vlotte toegang tot aanbieders op de geldmarkt waardoor het liquiditeitsrisico zeer klein is.

Schatkistbankieren betekent dat de gemeente wettelijk verplicht is om tijdelijk overtollige middelen (liquiditeitsoverschotten) die boven een wettelijk geregeld saldo (2% van het begrotingstotaal) uitkomen, moet stallen bij het Rijk. De gemeente Deventer heeft dit gewaarborgd door ervoor te zorgen dat een positief saldo op de lopende rekeningen automatisch wordt afgeroomd boven een bepaald bedrag.

Onderstaande tabel laat zien dat in 2022 in alle kwartalen is voldaan aan de limiet voor het schatkistbankieren.

Kredietrisico

De kredietrisico’s zijn beperkt tot situaties waarin een van de partijen waaraan de gemeente leningen heeft verstrekt niet in staat is om deze terug te betalen. In die gevallen ontstaat een risico dat de gemeente de betreffende lening moet afschrijven. Uitzettingen zijn op grond van het Treasurystatuut slechts toegestaan uit hoofde van de uitvoering van een publieke taak waardoor dit risico beperkt is tot de uitgeleende middelen aan hoofdzakelijk verbonden partijen. De tabel in paragraaf 7.6.4 toont de hoofdsom per tegenpartij. Zoals te zien bedraagt het maximale kredietrisico op één partij €13,4 miljoen (Deventer Sportbedrijf).

Het EMU-saldo van de gemeente Deventer draagt bij aan het totale EMU-saldo van het Rijk en alle mede-overheden. De berekening van het EMU-saldo gaat uit van ontvangsten en uitgaven en wijkt daarom af van het saldo van baten en lasten zoals dat in de begroting is gepresenteerd. Bij een sluitende begroting kan een gemeente daardoor toch een negatief EMU-saldo hebben.
In 2018 hebben Rijk en mede-overheden afgesproken dat het EMU-tekort van mede-overheden in de periode tot en met 2022 maximaal -0,4% BBP mag bedragen. Jaarlijks wordt in de septembercirculaire door het Rijk aangegeven wat op basis van dit percentage het gewenste maximale EMU-saldo per gemeente is (de referentiewaarde). Voor Deventer is dit een EMU-saldo van €-13,7 miljoen. De referentiewaarde is indicatief en overschrijding door een individuele gemeente heeft geen directe consequenties.
Onderstaande tabel toont de opbouw van het EMU-saldo op basis van het hiervoor opgestelde CBS schema. Het EMU-saldo voor 2022 is zowel in de begroting als realisatie gunstiger dan de referentiewaarde.